Dla ciekawych

DUBICZE CERKIEWNE

 Stara wieś podlaska leżąca na skraju Puszczy Białowieskiej. Od początku swego istnienia wieś związana była  ze wschodnim kręgiem kulturowym oraz obrządkiem prawosławnym. Już sama nazwa wsi wskazuje na to, ze jest tam cerkiew.

Pierwsza wzmianka o istnieniu cerkwi w Dubiczach pochodzi z 1533 r., kiedy to Zygmunt August wydał przywilej na budowę świątyni prawosławnej w tej miejscowości. Następne wiadomości pochodzą z lat 1661 - 1664 z lustracji województwa podlaskiego, które podają, że wieś Dubicze albo Zarywiec należąca do starostwa w Kleszczelach posiada 80 włók ziemi, których 2 są własnością parafii prawosławnej. Oprócz Dubicz do starostwa Kleszczele należały takie wsie jak: Obychodnik (Grabowiec) – 60 włók , Suchowola ( Suchowolce) – 36 włók, Jelonka — 30 włók, Czochy (Czechy) — 90 włók, Ruda (Rudka) — 5 włók na których jest ruda żelaza.
Wśród miejscowej ludności żywa jest legenda, że od powstania Dubicz istniała tu cerkiew, usytuowana na wzgórzu koło uroczyska
Bachmaty, w pobliżu rzeki Orlanka, nieopodal traktu łączącego Bielsk Podlaski i Orlę z Kamieńcem (obecnie na Białorusi). W miejscu, gdzie zlokalizowana była cerkiew p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła znajduje się obecnie krzyż. 

Dowodem na prawdziwość owej legendy, jest wyżej wspomniany przywilej z 1533 roku, wydany na kilkadziesiąt lat przed zawarciem Unii Brzeskiej w 1596 roku oraz tradycja kultywowana do dziś, bardzo uroczystego obchodzenia dnia pamięci św. Apostołów Piotra i Pawła, będącego największym świętem parafialnym. Losy tej cerkwi są owiane tajemnicą. Legenda głosi, ze świątynia zapadła się pod ziemię, a w Święto Wielkanocy można w tym miejscu usłyszeć głos dzwonów cerkiewnych; druga zaś wersja mówi o tym, ze cerkiew uległa zniszczeniu w wyniku pożaru. Rozszalały wiatr porwał ikonę Opieki Matki Boskiej i ,,przeniósł” ją na drugi koniec wsi Dubicze, przy drodze do Grabowca, czyli w miejscu lokalizacji obecnej świątyni. Wspomniana wersja znajduje odbicie w materiałach źródłowych, a mianowicie w opisie wizytacji generalnej cerkwi Dubickiej z 1727 roku, w którym wspomina się o pożarze, który strawił cerkiew. Natomiast ważniejsze wiadomości z 1727 roku podają, ze do parafii należały wsie: Dubicze, Grabowiec, Czechy, Jelonka, Saki, Rutka, Tofiłowce, Drugie Tofiłowce, Orzeszkowo, Werstok, Kuraszewo.
Wizytacja z 1727 roku wykazała też, ze wspólnota cerkiewna posiadała 3 włóki gruntu z morgami, naddatkami, łąkami, zaroślami i wszystkimi przynależnościami. Do dochodów cerkwi należało także tzw. jarmarkowe w dzień św. Pokrowy (Opieki Matki Boskiej). Do tego cerkiew miała wolny dostęp do łowienia ryb w stawie Dubickim. Do 1867 roku parafia posiadała następujące ilości ziemi i siedziby : 1 dziesięcina 2277 sążni kwadratowych ziemi ornej ,45 dziesięcin 173 sążnie sianokosu ,16 dzisięcin 2368 sążni pastwiska, 5 dziesięcin 364 sążnie nieużytków, 1 dziesięcina 163 sążnie. Wizytacja z 1727 roku wspomina, że proboszczem w tym okresie był ks. Ignacy Michniakiewicz . Litewskie Eparchialne Wiadomości podają, że w 1727 roku zbudowano w Dubiczach nową cerkiew p.w. Opieki Matki Boskiej. W tym okresie była ona prawdopodobnie siedzibą dekanatu. Świadczy o tym zachowany podpis w księgach metrykalnych z lat 1781-1793 Cerkwii Andriańskiej, którą rewidował ks. Marcin Michniakiewicz, Dziekan Bielski, Paroch Cerkwi Dubickiej i Werstockiej. Ten sam podpis widnieje w księgach metrykalnych z lat 1781 — 1791 cerkwi w Czyżach oraz w Narwi z lat 1788 — 1791. W 1792 roku wikariuszem parafii w Dubiczach był ks. Piotr Michniakiewicz, którego podpis widnieje w księgach metrykalnych cerkwi w Czyżach. W 1799 roku jego miejsce zajął ks. Paweł Michniakiewicz, o czym świadczy podpis w metryce chrztów w Cerkwi Grodziskiej.

W 1804 roku parafia dubicka posiadała 291 domów zamieszkałych przez 1135 osób. Lata 30-te XIX wieku były początkiem procesu powrotu unitów do prawosławia. Z tym okresem związana jest rodzina Kraskowskich, która prowadziła tu działalność duszpasterską przez kilkadziesiąt lat. W 1837 roku proboszczem jeszcze unickiej parafii, gdyż należy tu wspomnieć, że w XVII i XVIII wieku Cerkiew należała do obrządku unickiego, był ks. Ignacy Kraskowski. W 1839 roku, po ogłoszeniu przez Metropolitę Litewskiego i Wileńskiego Józefa Siemaszkę aktu zjednoczenia unitów z prawosławiem, ks. Ignacy Kraskowski przyjął prawosławie. W 1843 roku proboszczem zostaje Teofil Kraskowski, kierujący parafią przez 40 lat. Tam też umiera w 1884 roku i zostaje pochowany przy cerkwi w Dubiczach. W 1847 roku parafia dubicka obejmowała wsie: Dubicze, Grabowiec, Rutka, Jelonka, Czechy, Tofiłowce i Saki, zaś liczba wyznawców wvnosiła 1 833 osoby i wykazywała tendencję wzrostową. Trzeba też dodać, że okres, w którym parafią kierował ks. Teofil Kraskowski, był czasem niespokojnym. Dokonywał się proces powrotu unitów na prawosławie, był to także okres Powstania Styczniowego, wzrasta areał ziemi cerkiewnej, która do do I wojny światowej była obliczana na 118 dziesięcin.  Wzniesiona w 1729 roku cerkiew wymagała remontu. Został on przeprowadzony w latach 1860 — 1879 ze środków parafian wynoszących 958 rubli 175 kopiejek. W roku 1879 świątynia została poświęcona. Prace remontowe polegały na konserwacji i wyposażeniu, a takie niezbędnych zmianach mających przystosować cerkiew do wymogów liturgii prawosławnej i usuwających wszelkie naleciałości unickie. W 1884 roku proboszczem zostaje syn Teofila Kraskowskiego Ignacy Kraskowski, który energicznie przystępuje do upiększania świątyni. Z pomocą przychodzą parafianie zbierając sumę 1340 rubli. Jednocześnie brat proboszcza, pracownik ,,Moskowskich Vedomosti” ofiarował 9 ikon do nowego ikonostasu. Ikonostas oraz remont zewnętrzny, wykonał mieszczanin z Bielska Mikołaj Kosakowski. Odremontowana cerkiew została ponownie konserwowana w 1884 r. W 1891 roku ikona Opieki Matki Boskiej, znajdująca sic w ołtarzu, została umieszczona w nowym, złoconym kiocie. Cerkiew otrzymała ofiary rzeczowe: szaty liturgiczne, dywan, 7 świeczników metalowych, zaś od brata proboszcza Hipolita Kraskowskiego, przebywającego w Moskwie- 2 chorągwie i Ewangelię. Faust Kraskowski, drugi brat, pracująccy jako lekarz na Zakaukaziu, przekazał 1000 rubli testamentem na upiększenie świątyni. W 1880 roku cerkiew pokryto gontem.

W latach 80 — tych XIX wieku rozwinęło się szkolnictwo parafialne na tym terenie. Szkoły cerkiewno — parafialne istniały na przełomie lat 1884/ 85 w Jelonce (12 uczniów) i Rutce (10 uczniow). W 1900 roku funkcjonowały 4 szkoły gramoty; w Grabowcu, Czechach, Sakach i Jelonce. W 1899 roku naukę pobierało: w Grabowcu - 32 uczniów, w Czechach - 22 uczniów, Jelonce - 16 uczniów i Sakach – 16 uczniów. Liczba uczących się stale wzrastała, szczególnie dziewcząt. W 1902 roku istniała szkoła ze 103 — ma uczniami i 4 szkoły gramoty z 59 uczniami.

W 1901 roku nastąpił podział diecezji litewskiej i parafia Dubicka weszła do diecezji grodzieńskiej dekanatu kleszczelowskiego i obejmowała : Dubicze, Grabowiec, Dubicze Murowane, Rutkę, Jelonkę, Czechy i Saki oraz uroczysko Żołobki. Parafia liczyła 2115 osób. W latach 1907-1913 parafią kierował ks. Włodzimierz Drużyłowski. 23-07-1907 roku cerkiew wizytowana była przez biskupa grodzieńskiego Michała. Sama świątynia przechodziła kolejne renowacje. W 1910 roku wpłynęły ofiary na rozbudowanie cerkwi, dobudowanie dzwonnicy oraz budowę parkanu. Cerkiew wzbogaciła się o szaty, 2 lampy, małą i dużą Ewangelię, ikony do ołtarza i na żertwiennik. Wyróżniono też parafian listami pochwalnymi.
Wybuch I wojny światowej zdezorganizował życie parafii. W sierpniu 1915 roku ludność masowo ewakuowała się w głąb Rosji. Od 1913 roku do ewakuacji parafią kierował ks. Władysław Pugaczewski. Powrót na swoją ojcowiznę odbywał się już w zmienionych warunkach. Tereny te bowiem weszły w skład odrodzonego Państwa Polskiego. Główna fala powrotów nastąpiła w latach 1919 — 1921. Ludność prawosławna wracała na zgliszcza i ruiny. Życie parafialne zaczęło się koncentrować przy cerkwi w Dubiczach, która otrzymała statut samodzielnej parafii. Przyłączono tu także parafię w Starym Korninie. Wierni energicznie przystępują do remontu cerkwi. W ciągu kilku lat odzyskuje ona swój poprzedni wygląd. W dniu  23.05.1926 roku wizytuje parafię biskup grodzieńsko — nowogródzki  Aleksy. W 1930 roku kobiety wsi Grabowec wzniosły cementowy krzyż przy rzeczce Orlanka, przy drodze do Grabowca. W tymże roku liczba wiernych wynosila 1579 osób. W latach 30 — tych pojawiły się tendencje neounijne, które nie przybrały jednak szerszego zasięgu. Agitację prowadził Paweł Onopryjuk i  pozyskał dla siebie 80-ciu włościan.
W okresie międzywojennym następują częste zmiany proboszczy. W latach 1919 — 1921 parafią kierował ks. Trofim Siernacki, w latach 1922 — 1924 ks. Wiktor Sawin. W latach 1924— 1928 ks. Wiaczesław Łopatyński, w latach 1928—1931 ks. Wiktor Tomczuk. Od 19.06.1931 do 04.09.1931 roku proboszczem był Hieromnich Dymitr, w latach 1931 — 1932 ks. Anatol Kulczycki, a w latach 1932 — 1934  Jewfimij Maksimczuk. W latach 1934 — 1939 parafię objął ks. Miron Sienkiewicz, który zachował się w pamięci wiernych jako słynący z silnej ręki i twardego charakteru oraz nieopisanej wręcz siły fizycznej.
W okresie międzywojennym nastąpił znaczny ubytek ziemi cerkiewnej. Cerkiew posiadała: siedliska 1 dziesięcina 12 sążni, cmentarza 1,5 dziesięciny, ziemi ornej 10 dziesięcin, sianokosu 4 dziesięciny, nieużytków 64 dziesięciny 2088 sążni, pastwiska 5 dziesięcin.
W 1939 roku wybuchła II wojna światowa. Dla Dubicz był to okres szczególnie ciężki. W 1939 roku po zajęciu tych terenów przez wojska rosyjskie ziemia została rozparcelowana wśród ludności Dubicz. W 1941 roku po wybuchu wojny radziecko — niemieckiej cerkiew została spalona razem z budynkami parafialnymi. Po przesunięciu się frontu na wschód zakupiono dom i postawiono na miejscu plebanii, gdzie czasowo odprawiano nabożeństwa. W czasie wojny opiekę duchową sprawowali: ks. Jan Jakubiuk (1939 — 1941), ks. Jan Bandałowski (1941 — 1942), ks. Dymitr Doroszkiewicz (1942 — 1943), ks. Michal Gódkow (1944 — 1945), ks. Lukasz Janowicz (1945 — 1946). W 1946 roku przybył do Dubicz ks. Antoni Wiszenko, który wspólnie ze starostą cerkiewnym Józefem Dmitrukiem poczynili starania o budowę cerkwi. Wybrano komitet, w skład którego weszło 36 osób. Przewodniczącym został Pawel Dmitruk z Grabowca, sekretarzem Aleksy Gierasimiuk z Dubicz Cerkiewnych, zaś skarbnikiem Jan Nikitiuk z Dubicz. W skład komitetu powołano również starsza siostrę miejscowego Bractwa Cerkiewnego, Eudokię Dmitruk, będącą motorem wszelkich poczynań. Zbierano ofiary w pieniądzu jak i w naturze. Jesienią 1947 roku gotowy był zrąb nowej świątyni. W 1948 roku zakupiono blachę na pokrycie i przetarto kloce na deski. Wiosną 1948 roku zakończono budowę, ustawiono prowizoryczny ikonostas i rozpoczęto odprawianie nabożeństw. Wiosną 1950 roku proboszcz Antoni Wiszenko został przeniesiony do Orli, a jego miejsce zajął ks. Jan Bliźniuk z Werstoku, który dokończył budowę cerkwi. W 1953 roku zainstalowano nowy ikonostas, cerkiew odrestaurowano , wymalowano i przygotowano do wyświecenia. Dnia 17-09-1954 roku budowę zakończono. W 1955 roku w dzień św. „Pokrowy M.B.” świątynia została konsekrowana przez metropolitę Makarego.

Po zakończeniu wojny liczba parafian wynosiła 2009 osób, ale w wyniku akcji repatriacyjnej zmniejszyła się do 1681 osób. Następne lata przynoszą falę emigracyjną ze wsi do miast. W 1970 roku parafia posiadała 212 domów i 1194 wiernych we wsiach : Dubicze Cerkiewne, Grabowiec, Tofiłowce, Czechy, Jelonka i Rutka. Pod koniec lat 70 -tych wysiłkiem wiernych odremontowano cerkiew, zadbano o budynki gospodarcze i parafialne. Wtedy także do pomocy ks. Bliźniukowi wyznaczono ks. Bazylego Andrejuka, który w 1979 roku zostaje proboszczem. W 1986 roku funkcję tę pełni ks. Grzegorz Ostaszewski, zaś w latach 1992 — 1995 ks. Witalis Gawryluk. Z jego osobą można wiązać kolejny duży remont cerkwi, w wyniku którego dokonano: budowy i pozłocenia nowego ikonostasu, odmalowania wnętrza, wykonano szereg nowych ikon znajdujących się obecnie na ścianach i suficie. W 1993 roku wybudowano kaplicę cmentarną w Jelonce, gdzię zainstalowano ikonostas z Dubicz. Od listopada 1995 roku parafią kieruje ks. Sławomir Awksietijuk.
Od dnia 16.06.1998 r. proboszcz parafii w Dubiczch Cerkiewnych pełni także obowiązki proboszcza parafii Saki.
Po II wojnie światowej ziemia cerkiewna przeszła pod zarząd R. S. P. w Dubiczach. Przy parafii pozostało 0.90 ha ziemi ornej, 1 ha cmentarza. Według najnowszych danych parafia posiada plac pod cerkwią 0.39 ha, cmentarz 0.84 ha, pastwisko 1.07 ha, łąka 1 ha, siedlisko 1.18 ha, ziemia orna 1,31 ha, 11.48 ha lasu ,1.39 ha oraz 1.44 ha innych gruntów, co w sumie stanowi 10.10 ha.
Do najważniejszych Świąt należą : dzień św. Ap. Piotra i Pawła (29.O6/12.07) oraz Opieki Matki Boskiej (1/14.10). W m. Jelonka szczególnie uroczyście obchodzony jest dzień patrona cerkwi św. Apostoła i Ewangelisty Jana Teologa (8 I 21.05 i 26.09 / 09.10) zaś  w Sakach, będącym miejscem licznych pielgrzymek, dzień Przemienienia Pańskiego (6/19.08) oraz św. Męczennika Dymitra z Salonik (26.10/8.11)