„Naród, który nie szanuje swej przeszłości,
nie zasługuje na szacunek teraźniejszości
i nie ma prawa do przyszłości”
Józef Piłsudski
„Dzisiejszy dzień, to doskonały przykład działalności mieszkańców wsi na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego regionu oraz własnej tożsamości. Krzyże, które za chwilę zostaną poświęcone, są świadectwem zachowania historii wsi oraz hołdem mieszkańcom, którzy tę historię tworzyli. W tym miejscu chciałabym przybliżyć Państwu najdawniejsze dzieje mojej małej ojczyzny - Witowa.
Skąd pochodzi nazwa wsi? No cóż, istnieją dwie wersje. Jedna onomastyczna mówi o tym, iż nazwa wywodzi się od imienia Wit- osoby, która była odpowiedzialna za założenie wsi bądź była jej pierwszym mieszkańcem. Druga wersja- to legenda, która nadal jest żywa wśród miejscowej ludności i przekazywana kolejnym pokoleniom. A mówi ona o tym, iż wieś zawdzięcza swoje powstanie Wielkiemu Księciu Litewskiemu Witoldowi, który podczas swych polowań w Puszczy Białowieskiej upatrzył na swój odpoczynek od łowów właśnie to miejsce. Nazwa wsi wielokrotnie ewaluowała: powstała jako Witułtowo, potem spotykamy w źródłach już XVII-XVIII -wiecznych Withowo, a dziś mamy Witowo.
Witowo jako typowa ulicówka powstała po 1540r., kiedy to Królowa Bona- mając swoje włości na Podlasiu - rozpoczęła pomiarę włóczną ziemi bielskiej. Dokładnego roku powstania wsi- Witułtowo nie znajdziemy w źródłach historycznych. Natomiast najstarsza wzmianka o miejscowości pochodzi z Lustracji województwa podlaskiego z 1570r.. Ta sama Lustracja mówi nam, iż wieś liczyła 30 włók gruntu podłego. Za proces osadzenia wsi odpowiedzialny był dworzanin królewski Ostafij Chalecki, który sprowadził tu strzelców należących do służby łowieckiej. Otrzymywali oni 2 włóki ziemi i zwolnieni byli z płacenia podatków oprócz pożarowego. Zanim przeprowadzono pomiary włóczną, znajdowały się tu rozproszone osady bartników oraz smolarzy, potwierdzeniem czego są nadal aktualne i stosowane toponimy.
Z chwila powstania, Witułtowo, jako wieś królewska weszła w skład leśnictwa bielskiego z siedzibą w Ladach, dzierżawionego kolejno przez Sapiehów, Adama Kazanowskiego, Łukasza Opalińskiego i wreszcie od XVII wieku przez Branickich. Przynależność parafialna wsi ulegała zmianom: początkowo należała do parafii w Dubiczach, a od 1631r do parafii w Starym Korninie.
Struktura społeczna wsi do XVII w. była jednolita. Mieszkańcy wsi to chłopi. Lustracja z 1616r. informuje nas, iż przy wsi znajdował się zaścianek o wielkości 1 włóki należący do szlachetnego Andrzeja Popławskiego. Kolejne lata- szczególnie okres potopu szwedzkiego- w istotny sposób wpłynęły na losy miejscowości. Jak podaje kolejna lustracja z 1664r. „wieś cała pusta”. Złożyły się na to przemarsze wojsk szwedzkich, rosyjskich oraz wybuch epidemii dżumy, która zdziesiątkowała cały obszar leśnictwa bielskiego. Po 1655r. Rozpoczyna się kolejna faza osadnictwa na tym terenie. Tym razem we wsi pojawia się więcej osób szlacheckiego urodzenia, a mianowicie oprócz rodziny Popławskich mamy tu Woynowskich i Makaryków. Ponadto przybywają do wsi przedstawiciele ludności żydowskiej. Pojawia się karczma. Zostaje odbudowany młyn. Do wsi powraca spokój. Przybywa nowych gospodarstw: liczba mieszkańców wzrasta z 27 do 61 osób.
Niestety na Witowo spadł kolejny kataklizm: w 1710r. wybuchła epidemia dżumy, w wyniku której ponownie spada populacja wsi, zostają przerwane ciągi genealogiczne. W konsekwencji wieś liczyła zaledwie 14 dymów.
Niestety źródła nie informują nas w pełni o nazwiskach ówczesnych mieszkańców wsi. Z 1576r mamy przekaz o dwóch strzelcach- to Sienko Paczewic oraz Iwan Wierchowicz lub Wierzchowicz. Wiele w tej kwestii wnosi natomiast lista gospodarzy z XVIII w, wśród których mamy takie nazwiska jak: Lewczuk, Jarmociuk, Owłasiuk, Koryluk, Mikołajuk, Dawidiuk, Kaliszuk, Jaroszuk, Buzko, Andryjczuk, Pilipiuk.Ale są też nazwiska osób, których potomkowie mieszkają w Witowie współcześnie a mianowicie: Petruczuk, Wasyluk, Nazaruk.
W wyniku III rozbioru Polski Witowo znalazło się w zaborze pruskim i należało do amtu klejnickiego. Dopiero po pokoju w Tylży w 1807r. zostaje włączone w granice Cesarstwa Rosyjskiego. W 1886r powstaje tu szkoła gramoty, a w 1901 cerkiewno-parafialna szkoła. Zostaje zbudowana kolej. Teren Puszczy Białowieskiej był miejscem walk i schronienia dla powstańców powstania listopadowego i styczniowego. Również w okolicach Witowa znajdują się mogiły uczestników powstania styczniowego. Ale i XIX wiek nie oszczędził miejscowej ludności. W 1831 wybuchła epidemia cholery, która po raz kolejny dała o sobie znać w 1855r.
Miejsce, w którym się znajdujemy - to cmentarz, który jest już zamknięty. Grzebano tu pierwszych mieszkańców wsi, a kiedy wybuchła epidemia przeznaczono go na cmentarz epidemiologiczny. Spoczywają więc tu ofiary moru z XVIII i XIX wieku „.
Tymi słowami , mgr Joanna Sapieżyńska , historyk , badacz dziejów historycznych Podlasia, autor wielu opracowań dotyczących parafii Starego Kornina z okresu XVI-XVIII wieku oraz chorób nękających społeczeństwo Podlasia w XVIII wieku , była mieszkanka Witowa , a obecnie nauczyciel historii w Zespole Szkół Zawodowych w Hajnówce – rozpoczęła uroczystość wyświęcenia krzyża na zamkniętym cmentarzu z okresu XVIII-XIX w.
Inicjatorem wykonania krzyża był Komitet Organizacyjny mieszkańców wsi Witowa pod przewodnictwem Wiaczesława Korcha sołtysa wsi i radnego gminy. Niezbędnej pomocy w wykonaniu krzyży udzieliło Nadleśnictwo Bielsk Podlaski i Urząd Gminy w Dubiczach Cerkiewnych. Jan Pietruczuk wykonał trzy krzyże z napisami , a Michał Małmyszko i Jan Korch czynnie uczestniczyli w ich ustawieniu. Poza krzyżem na zamkniętym cmentarzu ustawiono również dwa krzyże /po obu stronach drogi/ przy wjeździe do obrębu wsi Witowo przy granicy z obrębem Kraśkowszczyzna.
W uroczystości wyświęcenia uczestniczyli:
- Ks. prob. parafii pw. Św Archanioła Michała w Stary Korninie – Mikołaj Markiewicz
- Wójt Gminy Dubicze Cerk. – Anatol Pawłowski
- Burmistrz Miasta Hajnówka - Anatol Ochryciuk z małż. dr.Ałłą Ochryciuk z d. Niczyporuk /byłą mieszkanką Witowa/.
- Nadleśniczy N-ctwa Bielsk Podlaski – Jerzy Andrzejuk
- Mieszkańcy Witowa , Hajnówki i okolicznych wsi.
Wyświęcenia trzech krzyży, w obecności gości zaproszonych i mieszkańców wsi
dokonał Proboszcz Parafii w Starym Korninie ks. Mikołaj Markiewicz.
Na zakończenie uroczystości , dla mieszkańców wsi , program artystyczny
przygotowało Centrum Kultury Białoruskiej w Hajnówce pod kierownictwem
jego Dyrektora Tomasza Tichoniuka.
Relacja z uroczystości:
Witowo w budowie
Wyświęcenie Krzyży
Część artystyczna
